Eerder in beeld: jongeren rekenen af met geldstress

In dit project doet Inholland samen met Nova College, MeerWaarde, Plangroep en de gemeente Haarlemmermeer verkennend participatief actieonderzoek naar een nieuwe preventieve werkwijze gericht op het bespreekbaar maken van schulden en stress onder jongeren tussen de 16 en 27 jaar. De schulden-en-stress-aanpak van MeerWaarde is niet eerder bij de doelgroep jongeren toegepast en vraagverlegenheid is niet eerder in dit verband onderzocht. Dit zijn vernieuwende aspecten in deze aanvraag. Vraagverlegenheid kan ertoe bijdragen dat jongeren niet over hun financiële problemen praten met anderen en schulden daardoor steeds hoger oplopen. Preventief werken wordt hierdoor bemoeilijkt. In dit project onderzoeken we op participatieve wijze hoe jongeren hun eigen vraagverlegenheid herkennen en erkennen als het gaat om het ervaren van geldstress, wat zij nodig hebben om hun hulpvraag aan anderen te articuleren en wat er nodig is om deze jongeren tijdig te ondersteunen. Dit levert nieuwe kennis op over de rol van vraagverlegenheid bij financiële problemen en biedt denkrichtingen voor nieuwe instrumenten en methodieken gericht op het bespreekbaar maken van geldstress bij jongeren. Met dit verkennend onderzoek bereiden we opschaling voor naar de regio’s Amsterdam en Rotterdam om die kennis, instrumenten en methodieken in een vervolgproject verder uit te werken.

Eindrapportage

Vanuit het lectoraat Empowerment & Professionalisering van Inholland Haarlem deden wij samen met
welzijnsorganisatie MeerWaarde, het ROC Nova College, schuldhulporganisatie Plangroep en de gemeente
Haarlemmermeer participatief actieonderzoek naar hoe sociaal professionals gezamenlijk kunnen omgaan
met vraagverlegenheid bij het bespreekbaar maken van geldstress en schulden onder jongeren tussen de
16 en 27 jaar. We zoomden daarbij in op (1) hoe jongeren hun eigen vraagverlegenheid herkennen en
erkennen; (2) wat jongeren nodig hebben om een hulpvraag te stellen en (3) wat er nodig is om tijdig
ondersteuning in te schakelen bij (beginnende) schulden. Sociaal professionals (jongerenwerkers,
schuldhulpverleners, sociaal raadslieden en maatschappelijk werkers) hebben 22 individuele interviews
afgenomen met jongeren en onderzoekers van het lectoraat hebben twee groepsinterviews afgenomen met
deze professionals en met een groep studenten om het peer-perspectief mee te nemen.
Ten eerste vonden we dat jongeren zichzelf een grote eigen financiële verantwoordelijkheid toeschrijven, dit
weerhoudt jongeren ervan om bij beginnende schulden een hulpvraag te stellen. Dit bemoeilijkt vervolgens
weer preventie en werkt vraagverlegenheid in de hand, omdat jongeren laat of niet aan de bel trekken, met
torenhoge schulden tot gevolg. Ten tweede waren we benieuwd wat jongeren belemmert dan wel
aangenaam vinden als zij praten over hun geldproblemen met anderen. De jongeren die wij spraken, vinden
weinig herkenning bij andere jongeren en hebben het gevoel er alleen voor te staan. Dat belemmert hen om
hier open over te praten met andere leeftijdsgenoten. Ook moet het voor jongeren zin hebben om het met
iemand te bespreken, bijvoorbeeld als die persoon praktische hulp kan bieden. Waarden zoals anonimiteit
en vertrouwelijkheid vinden jongeren verder belangrijk om open te praten over hun financiële situatie. Ten
derde toonde het onderzoek aan dat jongeren niet goed op de hoogte zijn van wat zij aan financiële en
preventieve ondersteuning kunnen krijgen bij gemeenten en organisaties. Wat preventieve ondersteuning
beschikbaar maakt, maar onvoldoende toegankelijk is en te weinig aansluit op de leefwereld van jongeren.
Daarom bevelen we ten eerste aan om jongeren te ontschuldigen en in te laten zien dat schulden niet alleen
een individueel probleem, maar bovenal een collectief en maatschappelijk probleem is. Dat vraagt om een
collectieve en politiserende aanpak. Dit kan op twee manieren. (1) Door individuele signalen met dezelfde
soort oorzaken op te halen en deze collectief te maken door het ondersteuningsaanbod hierop aan te
passen en/of dit te politiseren door het aan te kaarten bij beleidsmakers als het om een beleidsvraagstuk
gaat. (2) Door samen met jongeren en rolmodellen (zoals voetbalhelden) campagnes en collectieve acties
op te zetten die jongeren en de samenleving bewust maken van hoe gemakkelijk het is om in de schulden
terecht te komen, bijvoorbeeld door mogelijkheden als online gokken en achteraf betalen.
Ten tweede doen we een aanbeveling om de schaamte bij jongeren te doorbreken en geldproblemen meer
bespreekbaar te maken tussen jongeren. We denken dat dit het beste bereikt kan worden door niet alleen
één-op-één gesprekken te voeren, maar jongeren te helpen om hier met elkaar in over gesprek te gaan
zodat het bespreekbaar wordt in de bredere groep van leeftijdsgenoten. Een manier om die gesprekken op
gang te brengen, kan via een educatieve kunstvorm, zoals educatief theater, en in meer spelvorm, zoals een
escaperoom over schulden. Op die manier kunnen jongeren die geen schulden hebben ook ervaren wat
schulden betekenen en dit soort middelen kunnen een aanleiding vormen voor een gezamenlijke reflectie op
het onderwerp. Bereik alle jongeren door deze middelen structureel toegankelijk te maken op plekken zoals
het onderwijs. Sociaal werkers en jongerenwerkers kunnen dit bereiken door proactief en structureel de
samenwerking op te zoeken met scholen. Niet wachten tot jongeren naar het sociaal werk toe komen, maar
actief naar jongeren toe gaan.