Hoger op de ladder, onderzoek naar nieuwe businessmodellen voor de opstap van recycling naar hergebruik van staal in de staalbouwketen

Dossier	RAAK.MKB04.028
Status	Afgerond
Startdatum	1 september 2016
Einddatum	9 december 2020
Regeling	RAAK-mkb
Thema's	Kunst, Cultuur en Creatieve Industrie Creatieve industrie

Circulair ondernemen wordt in toenemende mate gezien als het antwoord op de groeiende schaarste aan grondstoffen en bijbehorende prijsstijgingen. Dit ervaren ook de bedrijven in de staalbouwketen die deelnemen aan het project ‘Hoger op de ladder’. Hoewel staal al voor nagenoeg 100% gerecycled wordt willen de bedrijven in dit project circulariteit naar een hoger niveau brengen door de stap te zetten van recycling naar hergebruik. Hierdoor komt staal hoger te staan op de Ladder van Lansink en krijgt staal een hogere en betere positie in de afvalhiërarchie.
De bedrijven in de staalbouwketen signaleren echter nog veel belemmeringen waardoor hergebruik van staal nog onvoldoende plaatsvindt. Zo is veel informatie aanwezig in het staalbouwnetwerk van de bedrijven maar wordt deze zeer beperkt gedeeld en wordt maar beperkt samengewerkt. Uit de gesprekken die in de periode 2014 tot en met voorjaar 2016 zijn gevoerd met bedrijven in de staalbouwketen, de Koninklijke Metaalunie en de Vereniging Bouwen met Staal, blijkt dat er verschillende knelpunten zijn die hergebruik van staal bemoeilijken:

1. De verschillende ketenpartners denken met name vanuit hun eigen doelen, ambities en mogelijkheden en niet vanuit een algehele ketenbenadering van circulariteit
2. omdat de uitgangspunten van circulariteit niet goed passen in de huidige inkoopstrategieën wordt beschikbare informatie (bijvoorbeeld over kwaliteitsindicatoren) niet gedeeld tussen partners,
3. met als gevolg dat het businessmodel voor de keten en verdienmodel voor de bedrijven voor circulair ontwerp nog onduidelijk en onzeker is.

Om een antwoord te formuleren op deze vragen heeft het Expertisecentrum Sustainable Business van Avans Hogeschool in samenwerking met de projectpartners; 12 bedrijven in de staalbouwketen (waarvan 2 grootbedrijf), TU Delft, de Vereniging Bouwen met Staal en de Koninklijke Metaalunie een onderzoeksproject gedefinieerd. Tijdens de vraagarticulatie is focus aangebracht door het onderzoek te richten op (kantoor)gebouwen omdat hier relatief veel staal wordt gebruikt. De onderzoeksvraag luidt:
“Hoe kan binnen de staalbouwketen de realisatie van kantoorgebouwen zo worden vormgegeven dat het leidt tot meer hergebruik van staal?”
Om de voorwaarden voor informatiedeling en samenwerking in de keten inzichtelijk te maken, hebben de partners gekozen voor een verkennend onderzoek waarbij alle partners en relevante (keten)relaties worden betrokken. Dit moet resulteren in een model voor circulariteit in de staalbouwketen, dat als testcasus onderzocht wordt bij bedrijven. Gedurende het gehele onderzoeksproject vindt terugkoppeling plaats van praktijkkennis naar het HBO-onderwijs.
Dit projectvoorstel sluit naadloos aan bij de doelstellingen van het landelijke onderzoeks- en projectenprogramma ‘Circulaire Metaalketen’ dat onder aansturing van de Koninklijke Metaalunie in 2013 is gestart. De resultaten van dit project zullen onder andere via dit programma breder worden verspreid waardoor het project een sterke doorwerking krijgt.

Eindrapportage

Het project Hoger op de Ladder richt zich op het stimuleren van hergebruik van staal in de kantoorbouw. De laatste jaren hebben koplopers in de praktijk aangetoond dat hergebruik van staal mogelijk is. Zij hebben hiertoe echter dusdanige (onrendabele) investeringen gedaan en zijn tegen zoveel barrières aangelopen, dat er vragen zijn hoe de transitie op grote schaal door te zetten. Koplopers op het gebied van hergebruik van staal vragen een onderbouwing van casussen die aantonen dat hergebruik van staal rendabel is. Zij zijn op zoek naar goed onderbouwde ‘showcases’, waaruit een structuur kan worden opgemaakt hoe staal hergebruikt kan worden. Doel van het project is de praktijk concrete inzichten en handvaten te bieden om de transitie naar een circulaire economie te ondersteunen. Het project richt zich op de ontwikkeling van business modellen volgens 2 ontwerpstrategieën: (1) ontwerp met donorstaal en (2) ontwerp met het oog op demontage. Middels verkennend kwalitatief onderzoek en ontwerpgericht onderzoek is inzicht verkregen in de factoren die hergebruik van staal succesvol maken en in de motieven die circulair bouwen onderschrijven. Hierbij is gebruik gemaakt van de methode ‘Rapid Circular Contracting’ en het samenwerkingsmodel van Leising, Quist and Bocken (2016). Dit laatste model staat aan de basis voor ons ‘stepping stone’ model voor de ontwikkeling van circulaire business modellen in de bouw. Resultaten laten zien dat bij de ontwikkeling van circulaire business modellen vier stappen moeten worden doorlopen. Hierbij wordt geen koninklijke weg doorlopen, alle stappen zijn van belang en moeten op een iteratieve wijze worden genomen. De vier stappen zijn: I Visie, II Gezamenlijk leren, III Netwerkdynamiek en IV Business Model. Hierbij is het van belang dat bedrijven elkaar vinden in een gezamenlijke ambitie, waarbij ieders bijdrage en rol in de samenwerking expliciet wordt gemaakt en partijen van elkaar leren. In de dynamiek van onderhandelingen moeten op een transparante en eerlijke wijze afspraken gemaakt worden over trade-offs van kosten en opbrengsten en over financiering, waarbij steeds de gezamenlijke ambitie uitgangspunt is. Dit alles wordt samengenomen in een gezamenlijk business model. De toegevoegde waarde van dit project ligt op het ketenbreed combineren van de verschillende niveaus van kennis, partners en inzichten, waarbij de belangen van alle partijen afgewogen en bij elkaar gebracht worden. En dat dit leidt tot bewustwording en succesverhalen die voor niet-koplopers in de staalbouw aanleiding zijn hun circulaire ambities te delen met opdrachtgevers en uitvoerders.