Lectoraat Gebiedsgerichte Transities naar Kringlooplandbouw

Kringlooplandbouw is een antwoord op de uitdagingen voor de landbouw: vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en stikstofverbindingen, herstel van de (bodem)biodiversiteit en waterkwaliteit en –beschikbaarheid. Randvoorwaarden daarbij zijn verdienvermogen, voedselzekerheid, volksgezondheid, landschappelijke kwaliteit en maatschappelijke waardering. Dit antwoord vereist nieuwe bedrijfs-en verdienmodellen, organisatievormen en regels, oftewel: een systeemverandering.
Zo’n systeemverandering vraagt niet alleen innovaties in management en technieken, en acceptatie hiervan bij (samenwerkende) producenten, maar raakt ook de gehele waardeketen, ‘van farm to fork’. Het lectoraat ‘gebiedsgerichte transities naar kringlooplandbouw’ ontwikkelt, gebruikt en monitort processen en methoden die hieraan bijdragen. Hiertoe bevordert het lectoraat samenwerking tussen andere lectoraten en alle betrokkenen in de gebieden.
Het lectoraat Kringlooplandbouw richt zich op door het ministerie van LNV aangewezen experimenteergebieden in de Achterhoek, Twente en Noord-Nederland. Het lectoraat gaat daar Living Labs opzetten met projecten waarbinnen studenten, onderzoekers en belanghebbenden gebiedsgericht samenwerken, met als doel samen te leren en te innoveren in de richting van een economisch, ecologisch en maatschappelijk verantwoord voedselsysteem (productie en consumptie).
Binnen het lectoraat participeren docent-onderzoekers en studenten vanuit verschillende opleidingen. De projecten worden opgezet met organisaties, bedrijven en overheden in de betreffende regio’s en waar nodig met andere Hbo’s, Universiteiten en Mbo’s.
Na vier jaar heeft het lectoraat samen met partners nieuwe kennis ontwikkeld door te experimenteren, door uitwisseling tussen Noord- en Oost-Nederland en door reflectie op de projecten. Met bedrijven maakt het lectoraat mogelijkheden, voordelen en indicatoren inzichtelijk. Het lectoraat ontwerpt ‘transitiepaden’ met mogelijke innovaties, verdienmodellen, organisatievormen en vereiste competenties voor trainingen en onderwijs. Voor overheden formuleert het beleidsadviezen en signaleert het mogelijke knelpunten in de regelgeving. De resultaten dragen bij aan inpassing van kringlooplandbouw in het onderwijs van Van Hall Larenstein en de deelnemende Mbo’s. De resultaten worden verspreid naar andere regio’s via Groen Kennisnet, symposia, artikelen en sociale media.

Eindrapportage

Tussen 2021 en 2024 voerde het lectoraat praktijkgericht onderzoek uit naar de ontwikkeling richting kringlooplandbouw.
Door samen te werken met boeren en andere regionale partners in onder andere Friesland, Groningen, Drenthe en de
Achterhoek, werd gezocht naar duurzame manieren van boeren die zowel economisch als ecologisch verantwoord zijn.
De centrale vraag van het lectoraat was: Hoe kunnen bedrijven en regio’s stap voor stap omschakelen naar een
natuurinclusief, circulair landbouwsysteem? Om dit te onderzoeken, werkte het team aan tientallen projecten, vaak in de
vorm van ‘Living Labs’: plekken waar onderzoek, onderwijs en praktijk samenkomen.
Het belangrijkste advies was om boeren een eigen aanpak te laten formuleren, met meetbare doelstellingen, hoe zij
bijdragen aan een gezond landschap met biodiversiteit én een rendabele bedrijfsvoering. Regio’s stellen daarvoor doelen
op, bijvoorbeeld rond natuur, bodem, water en landschap. Met meetbare indicatoren, zoals waterkwaliteit, biodiversiteit,
economie of leefbaarheid. Zo kunnen deze doelen worden gevolgd en de uitvoering door de boeren worden beoordeeld
en beloond.
Daarnaast werden innovaties onderzocht die deze transitie mogelijk maken. Niet alleen nieuwe technieken, maar ook
onderzocht het lectoraat benodigde beleidsveranderingen en samenwerkingsvormen. Zo wordt geadviseerd om langjarige
afspraken te maken over beloningen, hanteren van prijzen die duurzaamheid stimuleren, een ander grondbeleid en een
betere samenwerking tussen overheid, onderwijs en praktijk in gebieden.
Het lectoraat werkte ook samen met andere Hbo’s en Mbo’s, zoals Terra en Zone College, in projecten en bijeenkomsten
waarin studenten actief meededen. Deze samenwerking is essentieel om de volgende generatie landbouwprofessionals te
betrekken bij duurzame landbouw.
Het lectoraat liet zien dat de transitie naar een duurzame landbouw haalbaar is, mits praktijk, beleid en onderwijs intensief
samenwerken aan een brede systeemverandering. Transities kunnen 10 tot 15 jaar duren en daarom is consistent en
betrouwbaar beleid een voorwaarde. Het lectoraat werkt nog ruim een jaar door, o.a. als trekker van het project Duurzaam
Gebiedsgericht Werken en zal in 2026 de inzichten presenteren.