Samen beslissen in complexe zorgsituaties

Dit project richt zich op het bevorderen van het samen beslissen tussen klanten en professionals in complexe zorgsituaties om te komen tot betere en beter passende zorg. Hoewel professionals aangeven het belangrijk te vinden samen met klanten te beslissen, doen zij dit vaak niet in complexe zorgsituaties (o.a. zorg in een gedwongen kader, situaties waarbij sprake is van een onder toezicht stelling, de zorg voor multiprobleemgezinnen en de crisishulpverlening). Daarnaast is er nog veel onduidelijkheid over hoe het samen beslissen in deze situaties goed vormgegeven kan worden. Dit project vormt de basis voor een nieuwe onderzoekslijn binnen het lectoraat Klantenperspectief in Ondersteuning en Zorg. De postdoc zal factoren die van invloed zijn op het samen beslissen en tools die daarbij eventueel ondersteunend kunnen zijn volgens klanten, professionals en de literatuur onderzoeken. Een belangrijke vraag daarbij is wat toekomstige (studenten Social Work) en huidige professionals nodig hebben om deze nieuwe inzichten in de praktijk te brengen. Daarom zal de postdoc als onderdeel van dit project samen met docenten en studenten onderzoeken op welke wijze de opbrengsten van dit onderzoek verwerkt kunnen worden in het curriculum van Social Work. Het doen van kwalitatief onderzoek samen met de praktijk (klanten, professionals en docenten) staat hierbij centraal. De dataverzameling zal bestaan uit diepte interviews, observaties, action learning trajecten en literatuurstudies. Het project en de postdoc zijn ingebed in het lectoraat Klantenperspectief in Ondersteuning en Zorg van Windesheim Flevoland. Studenten zullen tijdens dit project werken aan het doen van praktijkgericht onderzoek en het realiseren van innovaties voor de praktijk. De opbrengsten van dit onderzoek zullen verwerkt worden in het curriculum van Social work. Dit onderzoeksproject draagt daarmee bij aan de verbetering van de huidige beroepspraktijk en aan het opleiden van toekomstige professionals (studenten) om in deze praktijk te kunnen werken.

Eindrapportage

Dit project liep van februari 2019 tot februari 2021 en had als doel het bevorderen van
gezamenlijke besluitvorming (GBV) tussen klanten en professionals in complexe
zorgsituaties om te komen tot betere en beter passende zorg. Dit project is uitgevoerd
door het Lectoraat Klantenperspectief in Ondersteuning en Zorg van Hogeschool
Windesheim, locatie Almere en bestond uit literatuurstudies, kwalitatief onderzoek en
actieleertrajecten met docenten en professionals.
Uit deze postdoc kwam naar voren dat er heel erg weinig aandacht wordt besteed aan
gezamenlijke besluitvorming in complexe zorgsituaties. Ouders en jongeren geven aan
niet gehoord te worden en niet betrokken te worden bij belangrijke beslissingen in hun
leven. Professionals geven aan gezamenlijke besluitvorming belangrijk te vinden maar
geven tegelijkertijd aan het ingewikkeld te vinden om dit in de praktijk te brengen. Om
beslissingen echt samen met gezinnen te nemen moeten professionals balanceren tussen
de autonomie van de klant, de mate waarin deze is ingebed in zijn/haar omgeving en
zijn/haar competenties. Dit vereist verschillende vaardigheden van een professional en de
mogelijkheid deze vaardigheden toegespitst op het individu in te kunnen zetten.
Beslisinstrumenten zouden hierbij kunnen helpen. In de literatuur hebben wij een aantal
tools gevonden, maar deze zijn vaak niet ontwikkeld met ouders en/of jongeren en vaak
(nog) niet geëvalueerd. Hierdoor is het niet helder of deze beslisinstrumenten bijdragen
aan betere gezamenlijke besluitvorming en op welke wijze deze instrumenten dit doen.
Daarnaast bleek uit onze actieleerbijeenkomsten met professionals en interviews met
gezinnen dat beslissingen vaak genomen met de ouders of de jeugdige en zelden met het
hele gezin. Zo zagen wij dat wanneer er geen gezamenlijke besluitvorming met het hele
Formulier eindrapportage hbo-postdocprogramma
3
gezin plaatsvond, de mogelijkheden en krachten van het gezin soms onbenut bleven.
Vooral bij gezinnen waarbij sprake is van meervoudige complexe problemen is het
belangrijk dat de geboden hulp is afgestemd met alle betrokken gezinsleden, omdat de
problemen die spelen vaak met elkaar samenhangen en elkaar versterken.
Een goede samenwerkingsrelatie tussen het gezin en de professional is een belangrijke
randvoorwaarde om gezamenlijke besluitvorming goed in de praktijk te kunnen brengen.
In het onderwijs voor toekomstige jeugdhulp professionals (Social Work) wordt veel
aandacht besteed aan de samenwerkingsrelatie en communicatievaardigheden, maar
minder aan gezamenlijke besluitvorming. Uit de interviews met docenten, studenten en
ervaringsdeskundige jongeren kwam naar voren dat zij bij de samenwerkingsrelatie
verschillende beelden hebben. Docenten en jongeren geven aan dat het echt luisteren
naar jongeren belangrijk is, terwijl studenten aangeven snel een oplossing te willen
zoeken. De richtlijn ‘Samen beslissen met jongeren en ouders’ werd nauwelijks gebruikt
en was bij zowel studenten als docenten vaak onbekend. Daarnaast ontbrak er kennis bij
de docenten en werd de module GBV voor Social Work studenten aangeboden vanuit
verpleegkundig perspectief waardoor deze niet goed aansloot en studenten het lastig
vonden de inzichten uit deze module te vertalen naar hun eigen beroepspraktijk.
Deze postdoc heeft geresulteerd in:
• Twee literatuurstudies naar gezamenlijke besluitvorming en tools ter ondersteuning
van deze besluitvorming (zie ook Jakobs, P., Vissenberg, C. (2021) Samen met
gezinnen beslissingen nemen, hoe doe je dat precies? Een verkennend onderzoek
naar de onderbouwing en effectiviteit van beslisinstrumenten voor professionals die
samenwerken met gezinnen. Tijdschrift voor Orthopedagogiek 1: 4-11)
• Een overzicht van de wijze waarop GBV wordt vormgegeven volgens professionals en
klanten, bevorderende en belemmerende factoren hierbij en de mogelijke
verbeterpunten.
• Zeven actieleerbijeenkomsten met professionals van een GGZ instelling, een
jeugdzorg plus instelling en een 24uursinstelling voor jeugdigen waarbij wij
gezamenlijk GBV in kaart hebben gebracht en onderwerp van het gezamenlijk leren
hebben gemaakt. Daarnaast hebben wij vijf ouders/familieleden en drie jongeren
hierover aanvullend geïnterviewd.
• Een overzicht van de ervaringen met het onderwijs over GBV en verbeterpunten voor
dit onderwijs d.m.v. interviews met vier docenten, 6 studenten, 6
ervaringsdeskundige jongeren, 5 jongvolwassenen met een LVB en zes professionals.
• Een actieleertraject met het docententeam van de opleiding Social Work waarbij:
o Alle module beschrijvingen uit het curriculum bekeken en aangepast zijn
zodat het taalgebruik meer recht doet aan gezamenlijke besluitvorming.
o Er een reader is gemaakt voor de docenten en studenten over gezamenlijke
besluitvorming ter aanvulling op het onderwijs.
o De colleges voor het vak gezamenlijke besluitvorming herzien zijn en
aangepast zijn aan de kennis over gezamenlijke besluitvorming op dit
moment.
o Er een scholingsaanbod is georganiseerd bestaande uit drie
scholingsochtenden voor het docententeam Social Work.