SUCCESVERHALEN VAN OPMERKZAAMHEID IN PERSOONSGERICHTE ZORG Een verkennend onderzoek & toolontwikkeling naar ervaringsdeskundigheid van zorgverleners en het leren van eigen successen.

Sinds de Coronacrisis is nog sterker dan voorheen duidelijk hoezeer ouderen in zorginstellingen behoefte hebben aan persoonsgerichte zorg. Daarnaast is zorg aan ouderen met dementie per definitie complex. Wanneer psychosociale behoeften niet worden gezien, kunnen er verveling, eenzaamheid en gedragsproblemen ontstaan. Persoonsgerichte zorg vraagt van verpleegkundigen en verzorgenden een ‘antenne’ voor het opmerken van en adequaat reageren op emoties en de gemoedstoestand van zorgvragers. Ervaren zorgverleners hebben zich opmerkzaamheid en persoonsgericht reageren eigen gemaakt waarmee ze goede kwaliteit van zorg kunnen verlenen, maar bestempelen dit als vanzelfsprekend intuïtief handelen. Deze ervaringsdeskundigheid wordt nog weinig gebruikt en amper gedeeld om zorg te verbeteren. Dit project is ontstaan vanuit de wens voorbeelden van goed handelen die zorgverleners zelf onbewust toepassen als succesverhalen te gebruiken. Want hoewel er voldoende persoonsgerichte benaderingswijzen bekend zijn, blijkt daar naar handelen vaak van individuele zorgverleners afhankelijk. De vraag: hoe kan de (onbewuste) ervaringsdeskundigheid van zorgverleners gebruikt worden om opmerkzaamheid en persoonsgericht reageren in het dagelijks handelen te integreren, staat dan ook centraal. De voorgestelde innovatie zal zorgverleners handvatten bieden door de succesverhalen te gebruiken om opmerkzaamheid en persoonsgericht reageren in het eigen handelen en dat van collega’s te herkennen om vervolgens in andere situaties toe te kunnen passen. Dataverzameling van voorbeelden via waarderend en ontwerpgericht onderzoek zijn input voor de ontwikkeling van een duurzaam hulpmiddel voor het overdragen van deze ervaringsdeskundigheid tijdens leer- en scholingsmomenten in de dagelijkse praktijk, zoals een visueel oefenmodel, serious game, film- of theaterspel. Het project is geïnitieerd door VVT-organisatie KwadrantGroep en het Lectoraat Leiderschap & Identiteit NHL Stenden Hogeschool, waarop samenwerking is gezocht met het Talmalectoraat Wonen, Zorg en Welzijn NHL Stenden Hogeschool; verpleegkunde en verzorgende-IG opleidingen (mbo en hbo) en MKB-bedrijf Studio Maki en aanvullende expertise is gezocht bij het Wenkebach instituut UMCG, RUG en Saxion Hogeschool.

Eindrapportage

In 2022 vond ‘Succesverhalen van Opmerkzaamheid in persoonsgerichte zorg’ plaats, waarin verkennend onderzoek werd gedaan naar hoe verzorgenden en verpleegkundigen opmerkzaam zijn en hoe zij hun ervaringsdeskundigheid inzetten om persoonsgericht te reageren op mensen met dementie. Daarnaast werd een hulpmiddel ontwikkeld om succesvolle ervaringen te delen en over te dragen aan collega’s. Het project vond plaats op twee locaties van KwadrantGroep, waarbij de principes van een waarderende manier van onderzoeken werden gebruikt. Uit de observaties en diepte-interviews komt naar voren dat factoren als: de bewoner kennen, contact maken en anticiperen, intuïtief handelen, initiatief nemen en bewuste kennis inzetten om eigen regie en eigenwaarde van de bewoner te erkennen, essentieel zijn voor persoonsgericht werken. Deze succesfactoren ondersteunen de professionele zorgverlening aan ouderen met dementie en leiden tot positieve effecten op bewoners. In groepsinterviews werd met ervaren zorgmedewerkers besproken hoe zij het beste van elkaar kunnen leren. Aangegeven werd dat zij steeds letten op de effecten van hun persoonsgericht handelen. Hierbij worden kennis over dementie, benaderingswijzen en eigen professionele ervaringen ingezet. Belangrijke vaardigheden zijn: aanvoelen van de bewoner, luisteren en aandacht geven, afleiding bieden en zich kunnen inleven. De waargenomen reacties daarop van de bewoners geeft zorgmedewerkers inzicht in wat succesvol is. Het stimuleert hen om activiteiten uit te proberen zoals muziek spelen, leidt soms tot aanpassingen van een zorgplan en vooral tot ‘geluksmomentjes’ bij bewoners. Daarna is na een aantal feedbackrondes het hulpmiddel ‘Doe en Deel’ ontwikkeld. Dit is een kaartspel waarin zorgprofessionals elkaar kunnen bevragen (kennis delen) over wat zij doen (opmerkzaam zijn en daarop handelen) om af te stemmen op bewoners. In het project bleek dat de waarderende manier van onderzoeken en het samen ontwikkelen van het kaartspel veel betrokkenheid bij de deelnemers opleverde. Zie verder ook: https://www.nhlstenden.com/projecten/succesverhalen-van-opmerkzaamheid-in-persoonsgerichte-zorg.